آفلاتوکسین‌ها در مقادیر بسیار کم، باعث تضعیف سیستم ایمنی از نوع سلولی می‌شوند و در مقادیر بالاتر، تولید پادتن را با مشکل مواجه می‌کنند و باعث نقص در ایمنی هومورال می‌شوند (بریدن و همکاران، 2004). البته در مقادیر بالا، علاوه‌بر پادتن، تولید اینترفرون و عوامل مکمل نیز تغییر می‌یابد (کوریر، 1991). بنابراین آفلاتوکسین‌ها نخست، سیستم ایمنی سلولی را تحتتأثیر قرار می‌دهند (طلاکش، 1373). در شرایط مزرعه، معمولاً جوجه‌ها در معرض مقادیر تحت‌بالینی آفلاتوکسین‌های خوراکی از راه جیره‌ی غذایی قرار دارند و نتیجه‌ی آن تضعیف سیستم ایمنی(ویردی و همکاران، 1989) ، افزایش حساسیت نسبت به بیماری‌های عفونی و عدم کفایت پاسخ در برابر واکسن‌ها خواهد بود (طلاکش، 1373؛ لایسون و همکاران، 1995). در یک آزمایش تجربی دو گروه از پرندگانی را که علیه بیماری مارک واکسینه شده بودند مورد بررسی قرار دادند، گروهی را با جیره‌ی آلوده به آفلاتوکسینB1 و گروه دیگری را با جیره‌ی کنترل، تغذیه کردند در پایان آزمایش، میزان ابتلا به بیماری مارک در گروهی که جیره‌ی آلوده تغذیه می‌کردند هفت برابر گروه کنترل بود (اِدس و همکاران، 1973). آفلاتوکسین‌ها باعث افزایش حساسیت پرندگان نسبت به بیماری مارک، سالمونلا (آدینارایانیان و همکاران، 1973)، ویروس بیماری بور‌س‌عفونی و کوکسیدیوز می‌شوند (طلاکش، 1373؛ تاکستون، 1974؛ لایسون و همکاران، 1995). نتایج مطالعات انجام شده درباره‌ی اثرات آفلاتوکسین در حساسیت به عفونت‌ها در ماکیان در جدول نشان داده شده است.
اثر منفی روی واکسن
آفلاتوکسین‌ها را در واکسیناسیون بیماری نیوکاسل در جوجه‌های گوشتی بررسی نمودند. مقادیر مختلف آفلاتوکسین (8، 16،32، 48 میکروگرم برای هر پرنده) به‌طور روزانه و به‌مدت دو هفته خورانده شد. جوجه‌ها در سنین 4 و 18 روزگی علیه نیوکاسل و به‌ترتیب با سویه‌های (هیچنرB1) و لاسوتا واکسینه شدند. و واکسیناسون در 35 روزگی با سویه‌ی کومارو تکرار گردید. با کمک تست HI در روزهای 10، 17 و 24 پس از آزمایش، مشخص گردید که ایمنی هومورال علیه بیماری نیوکاسل دچار اختلال شده است (گابال و عزام، 1998).
مسمومیت با آفلاتوکسین، ایمنی در مقابل بیماری‌های گامبورو، نیوکاسل، مارک، سالمونلا و کوکسیدیوز را مختل می‌نماید و با وجود کیفیت عالی واکسن و کاربرد صحیح آن، منجر‌به شکست واکسیناسیون می‌گردد (گابال و عزام). بولتون و همکاران (1982)مشاهده کردند که مرغ‌های مادر تخم‌گذاری که از جیره‌های حاویppm 0/5 آفلاتوکسین تغذیه کرده بودند کاهش معنی‌داری در میزان تیتر آنتی‌بادی به‌دنبال تجویز واکسن نیوکاسل نشان دادند. چنین پاسخ مشابهی در جوجه خروس‌های گوشتی تغذیه شده با جیره‌ی حاوی ppm 2/5 آفلاتوکسین مشاهده گردید (ابراهیم و همکاران، 2000) گابال و اعظم (1998) کاهش معنی‌داری در تیتر آنتی‌بادی علیه بیماری عفونی بورس را به‌دنبال واکسیناسیون جوجه‌های گوشتی مشاهده نمود.
اثرات آفلاتوکسین بر میزان گاماگلوبولین و نیز پادتن در مقایسه با اثرات آن بر مواد هومورال غیراختصاصی کمتر دیده می‌شود. با این حال وقفه یا کاهش عیار علیه پادتن‌های مورد آزمایش گزارش گردیده است و کاهش مقادیر ایمونوگلوبولین‌های مشخص (IgA وIgG ) گزارش شده است. این کاهش عیار IgG و IgA فقط در مواردی قابل مشاهده است که مقادیر نسبتاً زیاد َآفلاتوکسین مصرف شود (کمپ‌بل و همکاران، 1981؛ 1983). آفلاتوکسین‌ها در مقادیر 0/2 تا 0/5 قسمت در میلیون، تولید پادتن را تغییر نداده و در حد طبیعی نگه می‌دارد. اما در مقادیر بالاتر (0/6 تا 1 قسمت در میلیون) باعث سرکوب ایمنی هومورال و به‌ویژه کاهش تولید ایمونوگلوبولین‌های G، A و عوامل مکمل می‌شوند. با کاهش سطح ایمنی هومورال، پرندگان نسبت به آلودگی‌های باکتریایی افزایش حساسیت نشان می‌دهند. ضمن اینکه تیموس و بورس فابریسیوس، به‌علت خالی شدن از لنفوسیت‌ها، کوچک‌تر به‌نظر می‌رسد (طلاکش، 1373).
یکی از آزمایش‌های مهم دیگر، آزمایش ازدیاد حساسیت تأخیری توسط فیتوهماگلوتینین (PHA) می‌باشد، که در جوجه‌های گوشتی، این آزمایش به‌صراحت نشان داده است که آفلاتوکسین، در مقادیر بالاتر از 0/2 قسمت در میلیون، شدت واکنش ازدیاد حساسیت تأخیری در برابر فیتوهماگلوتینین را به‌طور معنی‌داری کاهش می‌دهد. واکنش‌های ازدیاد حساسیت تأخیری، در نتیجه‌ی عملکرد ایمنی سلولی ایجاد می‌شود، و این آزمایش، تأثیر مخرب آفلاتوکسین‌ها بر سطح ایمنی سلولی را به‌خوبی نشان می‌دهد (کوریر، 1991). آفلاتوکسینB1 درحد 0/3 قسمت در میلیون، بدون اینکه اثرات بالینی از خود بروز دهد باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌گردد و جوجه‌ها در‌اثر آلودگی‌های ثانویه، متحمل مرگ‌و‌میر می‌شوند (گوش و همکاران، 1990).
اثر آفلاتوکسین بر بافت لنفاوی
اثرات آفلاتوکسین بر بافت‌های لنفاوی مختلف طیور به مقدار آن بستگی دارد. مقادیر متوسط سم (ppm AFB1 0/5) موجب تحلیل‌رفتن تیموس می‌شود، اما بر بورس‌فابریسیوس بی‌اثر است در‌حالی که مقادیر بالاتر (ppm 10ـ2/5) موجب هیپوپلازی هر‌دو (بورس‌فابریسیوس و تیموس) می‌گردد (سور و چلیک، 2003). آفلاتوکسینB1 باعث هیپوپلازی قشر تیموس شده، به‌نوعی موجب تداخل در جمعیت سلول‌های T می‌گردد. سلول‌های T نقش مهمی در تکمیل و انسجام سیستم ایمنی دارند و نقص در آن‌ها، پرندگان را به بیماری‌های توموری و سرطان‌های ناشی از ویروس‌ها حساس‌تر می‌کند، زیرا ایمنی علیه تومورها و بیماری‌های توموری، برعهده‌ی سلول‌های T یا سلول‌های کشنده‌ی طبیعی می‌باشد. همان‌طور که گفته شد آفلاکسیکوزیس حساسیت جوجه‌ها به کوکسیدیوز سکومی و بیماری مارک را افزایش می‌دهد، زیرا ایمنی در مقابل این بیماری‌ها، وابسته به لنفوسیت‌های T و ایمنی سلولی است (طلاکش، 1373؛ گوش و همکاران، 1991).
ارگان‌های لنفاوی جوجه‌هایی که به آن‌ها جیره‌ی حاوی ppm2/5 آفلاتوکسین خورانده شده بود، به‌طور مشخص از‌نظر اندازه کوچک‌تر شده بودند (چلیک و همکاران، 2000). در جوجه‌های مذکور، تخریب سلول‌های لنفوئیدی در هر‌دو بخش قشری و مرکزی تیموس و فولیکول‌های بورس‌فابریسیوس آشکار بود.
از آنجا که غلظت‌های نسبتاً کمتر آفلاتوکسین، به بروز مشکلات ایمنی منجر می‌شوند، لذا مصرف‌‌مدت خوراک‌های آلوده با مقادیر نسبتاً کم آفلاتوکسین، باعث مشکلات جدی‌تری در پرندگان می‌شود. توقف ایمنی، در شیوه‌های وابسته به زمان و وابسته به دُز توسعه می‌یابد. مسومیت ایمنی با مقادیری کمتر از مقداری که باعث کاهش رشد می‌شوند، حادث می‌شود. از طرف دیگر، بلوغ فعالیتی بورس‌فابریسیوس و تیموس جوجه‌های گوشتی، پس از یک دوره‌ی تغذیه‌ای نسبتاً کوتاه، کامل می‌شود. توقف ایمنی ایجاد شده ممکن است از طریق کاهش واکنش‌های ایمنی سلولی و هورمونی نمایان شود. هرچند تاکنون توضیح معینی برای اثر توقف‌کنندگی ایمنی آفلاتوکسین ارائه نشده است، اما چندین مکانسیم احتمالی برای این موضوع مطرح شده‌اند (چلیک و همکاران،2000؛ چانگ و همیلتون، 1976).
مکانیسم اثر
1ـ آفلاتوکسین از طریق مهار RNAپلی‌مراز، تولید پروتئین را کاهش می‌دهد که این امر، به کاهش تولید ایمونوگلوبولین‌های ویژه، منجر می‌شود (تاکستون، 1974). مقادیر برخی از عوامل غیراختصاصی همچون عامل مکمل، اینترفرون و پروتئین‌های سرمی غیراختصاصی به‌عنوان نتیجه‌ای از صدمات کبدی، کاهش می‌یابد. با این حال در سال 1986 پیشنهاد گردید که حساس‌ترین نشانه‌های آفلاتوکسیکوزیس در جوجه‌های جوان، کاهش میزان آلبومین و پروتئین سرم می‌باشد (هاف و همکاران، b1986).
2ـ آفلاتوکسین باعث تجزیه‌ی مفرط پادتن‌ها از طریق تسریع فعالیت آنزیم‌های لیزوزیمی در کبد و عضلات اسکلتی جوجه‌ها می‌شود. دراین مورد، سلامت‌بافتی به مخاطره می‌افتد، به‌ویژه بیش‌تر بافت‌های لنفوئیدی، تُرد و شکننده می‌شوند. با این وجود، فساد سلول‌های اپی‌تلیالی در فولیکول مرتبط با اپی‌تلیوم و تخریب جزئی لنفوئیدی در مطالعات مختلف تأیید می‌شود (تونگ و همکاران، 1975).
فولیکول مرتبط با اپی‌تلیوم (FAE) فولیکول‌های بورسی، نقش تعیین‌کننده‌ای را در معرفی پادتن به جمعیت سلولی لنفوئیدی ایفا می‌کند. هر نوع اختلال در فعالیت FAE ممکن است به نقص‌های جدی در پاسخ‌دهی پادتن و پاسخ‌دهی سلولی سیستم ایمنی جوجه‌ها منجر شود (چلیک و همکاران، 2000).
3ـ آفلاتوکسین، توسعه‌ی بافتی و بلوغ عملکردی اندام‌های لنفاوی را مهار می‌کند. از آنجا که هم تیموس و هم بورس‌فابریسیوس نقش تعیین‌کننده‌ای را در سیستم ایمنی جوجه‌ها ایفا می‌کنند، هر عامل محیطی که در دوره‌ی جنینی و پس از آن بتواند بر این اندام‌ها تأثیر‌گذار باشد، باعث نقص‌های عملکردی در سیستم ایمنی می‌شود (چلیک و همکاران، 2000). گزارش شده است که آفلاتوکسین، موجب کاهش سلول‌های لنفوئیدی در بورس‌فابریسیوس، تیموس و طحال جوجه‌های گوشتی می‌شود. (کِسسی و همکاران، 1998).
در تحقیق صورت گرفته در سال 2000، جیره‌ی حاوی ppm 2/5 آفلاتوکسین، باعث کاهش معنی‌دار تولید درصد لنفوسیت، « آلفا ـ نفتیل استات استراز» مثبت و کاهش متوسط در میانگین تعداد سلول‌های پلاسمایی طحال می‌شود (چلیک و همکاران، 2000). این نتایج نشان می‌دهد که آفلاتوکسین، نه‌تنها عمل و فعالیت سلولی را کاهش می‌دهد، بلکه تعداد آلفا- نفتیل‌استات استراز مثبت لنفوسیت‌های T را، هم در خون محیطی و هم در بافت‌های لنفوئیدی کاهش می‌دهد (چلیک و همکاران، 2000).
در یک آزمایش تغذیه‌ای، کاهش معنی‌داری در میزان آلفا‌‌‌ـ نفتیل‌استات استراز مثبت لنفوسیت‌های T خون محیطی در جوجه‌های تغذیه شده با آفلاتوکسینB1 (یک میلی‌گرم در کیلوگرم جیره) در سنین 35 و 42 روزگی مشاهده گردید (افضلی و دوگودا، 1999، چانگ و همکاران، a1976). اثرات منفی آفلاتوکسین برفعالیت بیگانه‌خواری و کشندگی سلولی داخل‌‌سلولی ماکروفاژها به‌خوبی اثبات شده است (چلیک و همکاران، 1996؛ نلدون-اورتیز و کورشی، 1992). در بورس‌فابریسیوس،FAE که سطح نازک پوششی فولیکول‌های لنفوئیدی بورس می‌باشد، نقش تعیین‌کننده‌ای در به دام انداختن پادتن‌ها ایفا می‌کند و جداکننده‌های پادتنی آن‌ها از سلول‌های لنفوئیدی را فراهم می‌نماید (لوپتی و همکاران، 1983؛ ناکرینن و سورواری، 1984). هر نوع فسادی در FAE، ممکن است به‌کاهش عملکرد سلولِ معرفی کننده‌ی پادتن اپی‌تلیوم منجر شود.
آفلاتوکسین‌ها با عملی مانند آنتی‌بیوتیک‌های اکتینومایستی، از بازشدن دو رشته‌ی DNA ممانعت به عمل می‌آورند. در هر صورت، مهار ساخت پروتئین، به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم باعث نقص در تمایز سلول‌های ایمنی و تولیدی پلی‌پپتیدهای اینترلوکینی می‌شود که نقش مهمی در تنظیم ارتباط شبکه‌ی سیستم ایمنی دارند.
در نتیجه:
آفلاتوکسین‌ها بر سایر مکانیسم‌های ایمنی هم تأثیر می‌گذارد در یک بررسی مشخص شد که فعالیت سیستم مکمل به‌وسیله‌ی این سم کاهش می‌یابد. دراین بررسی اثر آفلاتوکسین بر سیستم ایمنی جوجه‌های گوشتی جوان، کم‌خونی، کاهش پروتئین خون و کاهش وزن بورس‌فابریسیوس را مشاهده نمودند و نتیجه گرفتند که بارزترین اثر آفلاتوکسین برسیستم ایمنی، کاهش فعالیت سیستم مکمل می‌باشد. ابراهیم و همکاران (2000) نشان دادند که تغذیه‌ی جوجه‌های گوشتی با ppm 2/5 آفلاتوکسین در جیره، سبب کاهش شدید ظرفیت فاگوستیوزی هتروفیل‌های خونی و تیتر آنتی‌بادی علیه بیماری نیوکاسل می‌گردد. البته چگونگی و شدت سرکوب ایمنی، به طول دوره‌ی استفاده از جیره‌ی آلوده به آفلاتوکسین و میزان آفلاتوکسین در جیره بستگی دارد، یعنی آفلاتوکسیکوزیس وابسته به دُز می‌باشد (آرابا و ویات، 1991؛ بریدن و همکاران، 2004).
