در اين تحقيق از سه نوع بنتونیت سدیم در جهت کاهش آثار آفلاتوکسین استفاده گردید. اين تحقيق در قالب طرح کاملاً تصادفي با هشت تيمار آزمايشي و چهار تکرار و با درنظر گرفتن هشت قطعه در هر واحد آزمايشي جمعاً برروي 256 قطعه جوجه‌ي گوشتي نر سويه‌ي راس 308 به مدت 35 روز انجام پذيرفت. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از جیره شاهد، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/25 درصد بنتونیت سدیم میلباند، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/5 درصد بنتونیت سدیم میلباند، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/25 درصد بنتونیت سدیم مگاباند، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/5 درصد بنتونیت سدیم مگاباند، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/25 درصد بنتونیت سدیم مایکوباند، جیره حاوی ppm2 آفلاتوکسین B1 و 0/5 درصد بنتونیت سدیم مایکوباند.
جیره ها بر اساس احتیاجات توصیه شده توسط شرکت راس و با استفاده از نرم افزار UFFDA تنظیم شدند. افزایش وزن بدن، مصرف خوراک، ضریب تبدیل غذایی توسط نرم افزار آماری SAS (1991) و با رویه GLM انجام گرفت. مقایسه میانگین توسط روش توکی کرامر انجام شد.
نتایج بدست آمده نشان داد که در دوره آغازین (1 تا 10 روزگی) کمترین افزایش وزن مربوط به تیمار سطح صفر بنتونیت سدیم با سطح ppm2 AFB1 است که به لحاظ آماری اختلاف معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد سالم دارد. در دوره پایانی (25 تا 35 روزگی) بررسی اثرات نشان می‌دهد که بیشترین افزایش وزن مربوط به تیمار شاهد سالم است. در دوره آغازین و رشد کمترین مصرف خوراک مربوط به تیمار سطح صفر بنتونیت سدیم با سطح ppm2 AFB1 است که به لحاظ آماری اختلاف معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد سالم دارد.
در دوره پایانی بررسی اثرات نشان می‌دهد که بیشترین مصرف خوراک مربوط به تیمار سطح 0/25 درصد بنتونیت مگاباند و 0/5 درصد بنتونیت مایکوباند است. در دوره آغازین سطح ppm2 AFB1 سبب افزایش معنی‌دار ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با سطح صفر (تیمار شاهد سالم) شد. ضریب تبدیل خوراک در دوره های میانی و پایانی بین تیمارها تفاوت معنی داری نداشت. در کل دوره آزمایشی از نظر عددی بیشترین ضریب تبدیل غذایی مربوط به تیمار شاهد آلوده (سطح ppm2 AFB1 با سطح صفر بنتونیت سدیم) بود. سطوح 0/5 و 0/25 درصد بنتونیت سدیم و ppm2 AFB1 سبب کاهش معنی‌دار میزان ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با تیمار شاهد آلوده شد.
به طور کلی نتایج این آزمایش نشان داد که افزودن سطوح 0/25 و 0/5 درصد از دو نوع بنتونیت فرآوری شده (مگاباند و مایکوباند) در مقایسه با جاذب میلباند، بخوبی اثرات منفی آفلاتوکسین را بر جوجه های گوشتی، کاهش و بهبود داد و حتی در برخی از شاخص ها بهتر از جاذب میلباند عمل نمود.
واژگان کلیدی: آفلاتوکسین B1، بنتونیت سدیم، خوراک دام و طیور، مایکوباند، مگاباند
مقدمه
اکنون صنعت طيور به بلوغ خود رسيده و به عنوان يکي از موضوعات پويا در کشاورزي به تکامل رسيده است. معدود کشورهايي هستند که از نظر صنعت طيور موفق نباشند و در بسياري از نواحي، گوشت طيور به عنوان مهم‌ترين منبع پروتئين حيواني توليد يا مصرف مي‌شود. در بسياري از نقاط دنيا، طيور با آلودگي‌هاي مايکوتوکسيني خوراک مواجه هستند که متابوليتهاي قارچي يا کپک‌هاي رشد يافته روی محصولات مزرعه‌اي يا غلات ذخيره شده مي‌باشند. مايکوتوکسين‌ها حتي در غلظت‌هاي پايين براي طيور مضر بوده و تاثير خود را در بدن طيور از طريق تغيير در وظايف متابوليکي طبيعي در اندام‌هاي مختلف اعمال مي‌کنند (ویاکر و همکاران، 1996).
مايکوتوکسين‌ها مشکلات عمده‌اي را در صنعت طيور در دنيا ايجاد کرده و به‌خصوص در مناطق حاره و مرطوب که صنعت طيور رشد گسترده‌اي داشته است، بيش‌ترين خسارت را به اين صنعت وارد مي‌کنند. آفلاتوكسين ها سمومي هستند كه بوسيله تعدادي از قارچ ها كه برروي خوراك دام و مواد غذائي رشد مي كنند، توليد شده و ميتوانند بيماري آفلاتوكسيكوزيس را درحيوانات اهلي وانسان ايجاد كنند.
آفلاتوكسين عمدتاً توسط گونه ی قارچ هاي آسپرژيلوس فلاووس و آسپرژيلوس پارازايتيكوس توليد مي شود. آسپرژيلوس جزء قارچ هاي سمي انباري است و در رطوبت و درجه حرارت بالا تكثير پيدا مي كند. در سالهای اخير از مواد جذب كننده خنثي به صورت تغذيه اي، در رژيم غذايي، جهت جدا كردن مايكوتوكسينها و كاهش جذب آنها از مجاري گوارشي استفاده كرده‌اند، كه باعث كاهش اثرات سمي در چهارپايان و خارج كردن اين متابوليتهاي قارچي از داخل توليدات حيوانات شده اند. بسياري از يافته ها و كشفيات invitro و invivo بيانگر توانايي آلومينوسيليكات های هيدراته سديم و كلسيم در جذب مايكوتوكسين ها است.
در چند دهه اخير توانايي بالايي در جذب آفلاتوکسین B1 از محلول آبي توسط این مواد مشاهده شده است و همچنین بی اثر و غیر سمی می باشد (رزا و همکاران، 2001؛ میازو و همکاران، 2005). نیف و همکاران (2013) گزارش کردند، افزودن 0/5 درصد بنتونیت در خوراک جوجه های گوشتی، میتواند اثرات سوء ناشی از مصرف 2/5 میلی گرم آفلاتوکسین در کیلوگرم خوراک را کاهش داده و مصرف خوراک و افزایش وزن روزانه را بهبود بخشد. همچنین افزودن 0/5 درصد بنتونیت سدیم در جیره جوجه های گوشتی، افزایش وزن را بهبود بخشید و بیان ژن کاتالاز و سوپراکسید دیسموتاز کبد را افزایش داد ( چن و همکاران، 2014). هدف از انجام این مطالعه بررسی پتانسیل دو نوع بنتونیت فرآوری شده (مگاباند و مایکوباند) در مقایسه با جاذب میلباند، برای کاهش اثرات منفی آفلاتوکسین B1 بود.
مواد و روشها
جهت انجام این تحقیق در آغاز کار، در آزمایشگاه تغذیه دام دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند، قارچ آسپرژیلوس پارازیتیکوس سویه NRRL 2999 در محیط کشت PDA (Merck, Germany) تکثیر شده و سپس به وسیله تخمیر بر روی برنج، سم آفلاتوکسین B1 تولید شد. اندازه گیری میزان سم تولید شده نیز توسط روش HPLC با ستون C18، آشکارساز فلوئورسانس و حلال متانول، آب و استونیتریل در آزمایشگاه تغذیه دام دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد.
در این آزمایش از تعداد 256 قطعه جوجه خروس گوشتی یکروزه نژاد راس 308 که با استفاده از تفاوت رویش پرها تعیین جنسیت شده بودند، استفاده شد. جوجه‌ها دارای میانگین وزن اولیه 44/285 گرم، و پس از وزن‌کشی بطور تصادفی در قفسها توزیع شدند. قفسها دارای مساحت یک متر مربع بوده ودر هر قفس 8 جوجه قرار داده شد. در این تحقیق از برنامه 3 مرحله ای جیره آغازین ( 1 تا 10روزگی )، رشد ( 11 تا 24 روزگی ) و پایانی ( 25 تا 42 روزگی ) استفاده شد. جیره ها بر اساس احتیاجات توصیه شده توسط شرکت راس و با استفاده از نرم افزار UFFDA تنظیم شدند. این طرح در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. جیره‌های غذایی آزمایشی که از همان روز اول در اختیار جوجه ها قرار گرفت عبارت بودند از:
T1: تیمار شاهد یا کنترل
T2: شاهد +mg 2 در کیلوگرم AFB1
T3: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/25 درصد جاذب میلباند
T4: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/5 درصد جاذب میلباند
T5: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/25 درصد جاذب مگاباند
T6: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/5 درصد جاذب مگاباند
T7: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/25 درصد جاذب مایکوباند
T8: شاهد +mg 2 در کیلوگرم آفلاتوکسین + 0/5 درصد جاذب مایکوباند
ترکیب شیمیایی و ساختار پایه جاذبهای مورد استفاده در این آزمایش از نوع آلومینوسیلیکاته و از نوع بنتونیتی بودند. جاذب میلباند (Milbond) بعنوان جاذب تجاری محصول شرکت Milwhite آمریکا انتخاب و تهیه گردید. جاذبهای بومی با نامهای تجاری مگاباند (MegaBond) و مایکوباند (MycoBond) از شرکت دانش بنیان مگافرآور تهیه شد.
مقادیر خوراک مصرفی هر واحد آزمایشی در دوره آغازین (0 تا 10 روزگی)، دوره رشد (11 تا 24 روزگی) و دوره پایانی (24 تا 35 روزگی) اندازه‌گیری شدند. به منظور تعیین مقدار دان مصرفی جوجه‌ها در هر دوره، دان داده شده در هر دوره به دقت وزن شده و در پایان هر دوره نیز میزان دان برگشتی توزین شد. به منظور محاسبه وزن بدن، تمامی جوجه‌های اختصاص داده شده برای هر تکرار (هر قفس)، در لحظه ورود جوجه ها به سالن و سپس در پایان هر هفته، پس از اعمال 4 ساعت گرسنگی به صورت انفرادی و با استفاده از ترازوی دیجیتالی بادقت 5 گرم وزن کشی شدند و میانگین وزن جوجه ها در هر تکرار و تیمار محاسبه شد.
متوسط افزایش وزن روزانه هر جوجه در هر دوره از تفاضل میانگین وزن جوجه های هر قفس در انتهای آن دوره از وزن ابتدایی آن دوره تقسیم بر تعداد روز مرغ محاسبه شد. ضریب تبدیل غذایی بصورت دوره‌ای محاسبه شد. ضریب تبدیل غذایی برای هر دوره با تقسیم میزان غذای مصرفی به ازای هر جوجه در طی دوره مورد نظر در هر تکرار بر میزان میانگین افزایش وزن تکرار مورد نظردر همان دوره، محاسبه شد. داده های حاصل از بررسی افزایش وزن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل پس از اندازه گیری در نرم افزار Excell ثبت شدند. تجزیه و تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزار SAS (9.2) و رویه GLM (روش مدل خطی) در قالب یک طرح کاملا تصادفی انجام شد و برای مقایسه میانگین از آزمون توکی استفاده شد. داده ها بر اساس سطح احتمال (0/05>P) مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج و بحث
افزایش وزن بدن
نتایج مربوط به میانگین افزایش وزن جوجه‌ها در دوره‌های مختلف آزمایش در جدول 1 ارائه شده است. در دوره آغازین (0 تا 10 روزگی) کمترین افزایش وزن مربوط به تیمار ppm2 آفلاتوکسین بدون استفاده از جاذب بود . سطوح 0/5 و 0/25 درصد بنتونیت مگاباند و 0/5 درصد بنتونیت مایکوباند در تقابل با سطح ppm2 آفلاتوکسین موجب بیشترین افزایش وزن معنی‌دار گردید. در دوره پایانی (25 تا 35 روزگی) بررسی اثرات نشان می‌دهد که بیشترین افزایش وزن مربوط به تیمار شاهد سالم است. یافته های ما در این مورد نتایج دشنگ و همکاران (2005) و میازو و همکاران (2005)، که سطوح مختلف بنتونیت را همراه با سطوح مختلف سم آفلاتوکسین در جیره طیور گوشتی آزمایش کرده بودند، را تأیید کرد.
مصرف خوراک
نتایج مربوط به مصرف خوراک در جدول 2 برای دوره‌های مختلف آزمایش ارائه شده است. در دوره آغازین (0 تا 10 روزگی) و رشد (11 تا 24 روزگی) کمترین مصرف خوراک مربوط به تیمار ppm 2 آفلاتوکسین بدون استفاده از جاذب است که به لحاظ آماری اختلاف معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد سالم دارد. سطح 0/5 درصد بنتونیت مایکوباند در تقابل با سطح ppm2 آفلاتوکسین موجب بیشترین مصرف خوراک معنی‌دار گردید.
در دوره پایانی (25 تا 35 روزگی) بررسی اثرات نشان می‌دهد که بیشترین مصرف خوراک مربوط به تیمار سطح 0/25 درصد بنتونیت مگاباند و 0/5 درصد بنتونیت مایکوباند است. کاهش در مصرف خوراک مشاهده شده در این آزمایش با نتایج گزارش شده توسط تدسکو و همکاران (2004) در استفاده از سطح 0/8 قسمت در میلیون آفلاتوکسین B1 و همچنین نتایج لدوکس و همکاران (2008) مطابقت دارد، ولی نتایج گزارش شده توسط ادرینگتون و همکاران (1997) مبنی بر عدم تحت تأثیر قرار گرفتن مصرف خوراک را تأیید نمیکند.
ضریب تبدیل خوراک
نتایج مربوط به میانگین ضریب تبدیل غذایی در پایان دوره‌های مختلف آزمایش در جدول 3 ارائه شده است. در دوره آغازین (0 تا 10 روزگی) سطح ppm2 آفلاتوکسین B1 سبب افزایش معنی‌دار ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با سطح صفر شد که این اختلاف به لحاظ آماری معنی‌دار است. افزودن سطوح مختلف جاذب در تیمارهای آزمایشی نسبت به تیمار شاهد آلوده، موجب بهبود ضریب تبدیل خوراک گردید و در تیمارهای تغذیه شده با بنتونیت مگاباند کمترین مقدار بود. ضریب تبدیل خوراک در دوره های میانی و پایانی بین تیمارها تفاوت معنی دار آماری نداشت.
در کل دوره آزمایشی (0 تا 35 روزگی) از نظر عددی بیشترین ضریب تبدیل غذایی مربوط به تیمار شاهد آلوده (سطح ppm2 آفلاتوکسین بدون بنتونیت سدیم) بود که اختلاف معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد سالم داشت. سطوح 0/5 و 0/25 درصد بنتونیت سدیم ، سبب کاهش عددی میزان ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با تیمار شاهد آلوده شد اما از لحاظ آماری معنی دار نشد (جدول3). نتایج ما با تحقیقات کرمانشاهی و همکاران (2007)، که سطوح مختلف سم آفلاتوکسین را در جیره طیور گوشتی آزمایش کردند، مطابقت دارد.
به طور کلی نتایج این آزمایش نشان داد که افزودن سطوح 0/25 و 0/5 درصد از دو نوع بنتونیت فرآوری شده (مگاباند و مایکوباند) در مقایسه با جاذب میلباند، بخوبی اثرات منفی آفلاتوکسین را بر جوجه های گوشتی، کاهش و بهبود داد و حتی در برخی از شاخصها بهتر از جاذب میلباند عمل نمود. 0/5 درصد از بنتونیت سدیم مایکوباند به جیره ی جوجه های گوشتی باعث بهبود افزایش وزن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک گردید و مصرف آن جهت کاهش اثرات ناشی از آفلاتوکسین توصیه میشود.
منابع
Chen, X., Horn, N., and Applegate, T.J. 2014. Efficiency of hydrated sodium calcium aluminosilicate to ameliorate the adverse effects of graded levels of aflatoxin B1 in broiler chicks. Poultry Science. 93:2037-2047.
Desheng, Q., L. Fan, Y. Yanhu, and Z. Niya, 2005. Adsorption of aflatoxin B1 on montmorillonite. Poultry Science. 84: 959-961.
Edrington, T.S., L.F. Kubena, R.B. Harvey, and G.E. Rottinghaus, 1997. Influence of a superactivated Charcoal on the toxic effects of aflatoxin or T-2 toxin in growing broilers. Poultry Science. 76: 1205-1211.
Kermanshahi, H., M.R. Akbari, M. Maleki and M. Behgar, 2007. Effect of prolonged low level inclusion of aflatoxin B1 into diet on performance, Nutrient digestibility, histopathology and blood enzymes of broiler chickens. Jornal of Animal and Veterinary Advances 6(5): 686-692.
Neeff, D.V., Ledoux, D.R., Rottinghaus, G.E., Bermudez, A.J., Dakovic, A., Murarolli, R.A., and Oliveira, C.A.F. 2013. Invitro and invivo efficacy of a hydrated sodium calcium aluminosilicate to bind and reduce aflatoxin residues in tissues of broiler chicks fed aflatoxin B1. Poultry Science. 92:131-137.
Miazzo, R., C.A.R. Rosa, E. C. De Queiroz Carvalho, C. Magnoli, S. M. Chiacchiera, G. Palacio, M. Saenz, A. Kikot, E. Basaldella, and A. Dalcero., 2000. Efficacy of synthetic zeolite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chickens. J. Poultry Science. 79:1-6.
Miazzo, R., M. F. Peralta, C. Magnoli, M. Salvano, S. Ferrero, S. M. Chiacchiera, E. C.Q. Carvalho, C. A. R. Rosa, and A. Dalcero., 2005. Efficacy of sodium bentonite as a detoxifier of broiler feed contaminated with aflatoxin and fumunisin. J. Poultry Science. 84:1-8.
Rosa, C.A.R., R. Miazzo, C. Magnoli, M. Salvano, S. M. Chiacchiera, S. Ferrero, M. Saenz, E.C.Q. Carvallho, and A. Dalcero., 2001. Evaluation of the efficacy of bentonite from the south of argentina to ameliorate the toxic effects of aflatoxin in broilers. J. Poultry Science. 80:139-144.
Tedesco, D., Steidler, S., Galletti, S., Tameni, M., Sonzogni, O. and Ravarotto, L. 2004.Efficacy of silymarin-phospholipid complex in reducing the toxicity of aflatoxin B1 in broiler chicks. Poultry Science, 83 (11): 1839-1843.
Whiaker, I. Horwits, W., Albert, R. Nesheim, S. 1996. Variability associated with analytical methods used to measure aflatoxin in agricultural commodities. Journal of AOAC International, 79(2) 476-485.
