مقدمه
در حالیکه پژوهشهای زیادی در رابطه با انتخاب مواد اولیه و بهینه سازی جیره انجام شده است، اهمیت کیفیت پلت یک جنبه حیاتی برای دستیابی به عملکرد مناسب حیوان و کاهش اتلاف خوراک است. به منظور پیش بینی مشکلاتی که هنگام استفاده از مواد اولیه خاصی بروز میدهد، نویسندگان این مقاله مقیاسی با عنوان “فاکتور کیفیت خوراک پلت” (FPQF) را رائه کردند که نشان دهنده چگونگی فرمولاسیون خوراک بر کیفیت پلت است. پلتهای با کیفیت بالا میتوانند در مقابل حمل و نقلهای مکرر در زمان کیسه گیری، انتقال، انبارداری و درون ظروف دانخوری، بدون شکستگی و تولید خاکه، مقاوم باقی بماند. مقاله حاضر، چگونگی تاثیر مواد اولیه بر کیفیت پلت، اندازه گیری کیفیت پلت و راه های به حداقل رساندن تنوع در کیفیت پلت را توضیح میدهد.
مشکلات مربوط به پلتهای بی کیفیت
پلتهای با کیفیت، موجب تولید خوراکهای همگن، یکنواخت و خوشخوراک میشود که به حیوان اجازه میدهد حجم مشخص خوراک خود را در زمان کمتری مصرف نمایید. معمولا پلتهای حاوی خاکه زیاد و شاخص مقاوت (PDI) پایین سبب ضریب تبدیل بالاتری میشود. (جدول 1)
فاکتورهای موثر بر کیفیت پلت
متخصصان تغذیه با چالش فرمولاسیون خوراک با استفاده از مواد اولیه قابل دسترس و با حداقل قیمت ممکن و همچنین تامین ویژگی های خاصی در خوراک مواجه هستند. از طرف دیگر مدیران تولید نیز باید پلت با کیفیتی را تولید نمایند. کیفیت پلت به چندین عامل مختلف، که مهمترین آنها فرمولاسیون جیره است، بستگی دارد. (شکل1)
فرمولاسیون خوراک
مقاومت پلت میتواند با دستکاری در فرمولاسیون خوراک (مواد اولیه و افزودنیها) بهبود یابد. تاثیر مواد اولیه بر کیفیت پلت به “قدرت چسبندگی” و مقدار آنها در خوراک، بستگی دارد. متاسفانه از جیره های برپایه ذرت-سویا خوراکهای ایده آلی برای دستیابی به پلت با کیفیت حاصل نمیشود. وجود دانه گندم یا محصولات جانبی گندم در جیره نسبت به ذرت و محصولات جانبی آن به دلیل بالا بودن مقدار پروتئین (گلوتن) و همی سلولز میتواند موجب افزایش PDI شود. براساس نتایج آزمایشات، درمییابیم که ژلاتینه شدن نشاسته مهمترین فاکتور برای دستیابی به کیفیت دلخواه پلت است. از طرف دیگر دما، رطوبت و زمان کاندیشنینگ در شرایط نرمال تولید پلت در آسیا برای رسیدن به سطح مورد نظر ژلاتیناسیون مواد خام طبیعی، کافی نیست. علاوه بر این، گزارش های اخیر نشان میدهد اثر مثبت پروتئین در کیفیت پلت، مانند نشاسته، از اهمیت بالایی برخوردار است. جیره های حاوی روغن بر رشد حیوان موثر و بر کیفیت پلت اثر منفی دارند. این دوگانگی در تاثیر روغن به اثر پوششی روغن به ذرات خوراک نسبت داده میشود، بطوریکه از نفوذ بخار به درون ذرات جلوگیری میکند. این امر بر قابلیت هضم خوراک نیز موثر است. همچنین روغن ایجاد اصطکاک بین دای و ذرات خوراک را کاهش میدهد، به نحوی که موجب کاهش فشار لازم برای فشرده سازی پلت های با کیفیت و کاهش میزان ژلاتیناسیون نشاسته میگردد. استفاده از پلت بایندرهای طبیعی میتواند به رفع این مشکل کمک کرده و موجب بهبود کیفیت پلت، افزایش تولید پلت و کاهش مصرف انرژی گردد. بطور کلی، مواد حاوی نشاسته بالا مانند گندم به تولید پلتهای با کیفیت کمک میکند. برخی از مواد اولیه خوراک مانند پپودر شیر بدون چربی و کاساوا، اثر مثبتی بر کیفیت پلت دارند اما بطور معمول سبب بروز مشکلاتی در میزان تولید شده و در صورت نامناسب بودن تنظیمات دستگاه پلت، باعث انسداد آن خواهد شد. افزودن روغن میتواند تولید را بهبود بخشد اما محدودیتهایی هم دارد و اگر در سطوح بالا مورد استفاده قرار گیرد، موجب کاهش کیفیت پلت خواهد شد.
محاسبه FPQF
FPQF نرم افزاری برای پیش بینی کیفیت پلت با استفاده از فرمولاسیون آن خوراک است. هر ماده خوراکی یک “فاکتور کیفیت پلت” (PQF) مخصوص دارد. PQF در محدوده صفر تا ده قرار دارد. که عدد صفر نشان دهنده پلت با کیفیت ضعیف و عدد ده پلت با کیفیت خوب را نشان می دهد. تقریبا شاخص FPQF تمام مواد خام در دامنه بین صفر تا ده قرار میگیرد بجز چربیها (روغنهای گیاهی) که عدد 40 را نشان میدهد. FPQF کل برابر با مجموع FPQF تمام مواد مورد استفاده در فرمولاسیون خوراک است. تولیدکنندگان خوراک دام و طیور میتوانند مقدار FPQF خوراک را محاسبه کنند که این امر با استفاده از سیستم آنلاین و به آدرس www.fpqfcalculator.com امکان پذیر است.
فرمول ها و اطلاعات موجود در این سیستم محافظت شده و فقط توسط فرد ثبت نام کننده قابل دسترسی خواهد بود. در این سیستم مقدار 4/7 برای شاخص FPQF به عنوان یک عدد مرجع پیشنهاد شده است. اگر مقدار FPQF کمتر از 4/7 باشد نشان دهنده وجود مشکلاتی در عوامل دخیل در تولید پلت بوده و نیاز به تنظیم دارد. اگر مقدار FPQF بیشتر از 4/7 باشد، کیفیت پلت ممکن است خوب باشد و میزان تولید افزایش یابد.
البته کیفیت مواد اولیه خوراک به عوامل مختلفی از جمله منطقه جغرافیایی، نوع بذر، فصل و … بستگی دارد و ممکن است از زمانی به زمان دیگر متغیر باشد. اگر بدون تغییر در فرمولاسیون خوراک، تغییری در محصول و مقدار FPQF مشاهده میکنید ممکن است مربوط به تغییرات موجود در یکی از مواد اولیه باشد. همچنین، مقدار FPQF به عوامل و فاکتورهای موجود در کارخانه نیز بستگی دارد. در کارخانه های خوراک استاندارد خاصی وجود ندارد، بنابراین مواد اولیه مشابه میتوانند در کارخانه های مختلف و تحت شرایط تولید و فراوری متفاوت رفتارهای مختلفی نشان دهند.
تست مقاومت پلت (PDI)
شاخص مقاومت پلت یا PDI رایج ترین فاکتور اندازه گیری برای بررسی کیفیت پلت است. دستگاه تست مقاومت پلت تکانها و لرزش های مشابه در زمان جابجایی و انتقال خوراک پلت از کارخانه تا مزرعه پرورش را ایجاد نموده و تخمینی از درصد پلت هایی که بدون شکستگی و به صورت کامل به مزرعه میرسند بدست می آید. (شکل3)
استاندارد PDI چیست؟
به دلیل متغیر بودن اندازه پلتها، PDI فقط یک شاخص است و به عنوان یک نتیجه واقعی قابل استناد نیست. به این دلیل در نظر گرفتن استاندار خاصی برای PDI که برای تمام انواع خوراک و کارخانه های مختلف قابل استفاده باشد، مشکل است.
عیب یابی کیفیت پلت
ممکن است برای یک پلت خاص، عدد FPQF بالا باشد اما هنوز کیفیت آن پلت راضی کننده نباشد، در این صورت توجه به سایر فاکتورهای موثر بر کیفیت پلت حائر اهمیت است:
کاندیشنینگ
فرمـول های مختلف نیازمند پارامترهای مختلفی درکاندیشنینگ هسـتند. شناسایی و تشـخیص دمای مناسب، فشار بخار و زمان کاندیشنینگ ضروری است. همچنین زاویه پدالهای کاندیشنر در ترکیب شدن بهتر و مؤثرتر بخار با خوراک تأثیر دارد.
ویژگیهای دای
بعنوان یک قانون کلی دای نازکتر و پلتهای کوچکتر کیفیت بهتری دارند.
اندازه پلت
به طور کلی با آسیاب بیشتر و تولید ذرات کوچکتر کیفیت پلت بهتری بدست خواهد آمد، زیرا سطح تماس ذرات مواد اولیه برای کاندیشنینگ بیشتر میشود. اگرچه این امر موجب هزینه بیشتر آسیاب میگردد. بنابراین طیف اندازه ذرات باید مشخص شود که آیا آسیاب بیشتر و تولید ذرات ریزتر، بویژه برای مواد حاوی نشاسته بالا، نیاز است یا خیر!
خنک کردن و خشک نمودن پلت
حذف گرما و رطوبت اضافی پلت برای جلوگیری از رشد کپک و قارچ ضروری است. رطوبت آزاد اضافی اطراف پلت، به درون آن نفوذ کرده و در نهایت میتواند منجر به شکستن پلت شود. درصد رطوبت ایدهآل 12-10% و فعالیت آب کمتر از 0/06 است.
از نقطه نظر تولید ( شکل4)، دانستن اینکه کدام یک از موارد زیر با یکدیگر مرتبط هستند، اهمیت دارد:
- FPQF بالا، کیفیت پلت خوب
- مقدار Kwh/T بیشتر، کیفیت پلت بهتر
- نرخ تولید کمتر، مقدار Kwh/T بیشتر، کیفیت پلت بالاتر
نتیجه گیری
اگرچه FPQF بالا می تواند نشان دهنده PDI خوب باشد، اما این قانون همیشگی نیست. در چنین مواردی علاوه بر استفاده از عوامل کمک کننده به تولید پلت مناسب، مسیر طولانی برای دستیابی به سایر پارامترهای مؤثر بر کیفیت پلت و راندمان تولید مناسب وجود دارد.
Reference
RAMESH SUBRAMONIAN AND SOTERO M. LASAP.2016. Effect of raw materials on feed pellet quality. Asian feed magazine , February/March
.
